Kadim Türk yurdu Güney Türkistan

Orta Asya, bugünkü Afganistan kuzeyindeki toprakların eski adı olan Türkistan’dır. Afganistan’ın kuzeyindeki Türk nüfusunun büyük bir kısmını oluşturmaktadır.
Aynı zamanda Güney Kazakistan’ın en eski şehirlerinin bugünkü adı Türkistan’dır.

Orta Asya’da bu bölge kabaca eski mahüneyir ile birleşiyor ve kuzeyindeki bozkır toprakları, bir kısmı Moğol döneminden itibaren 7. yüzyıl civarında genellikle Moğolistan olarak adlandırılıyor.

O zamanlarda Güney Türkistan sadece İran ile sınırı oluşturan Türk topraklarının güney sınırları önemliydi ve doğal olarak bu sınır siyasi duruma tabiydi. Orta Asya’daki varlıklarının en başında Türkler, MS 6. yüzyılda Ceyhun (Amu Derya) yakınlarında yerleşmişler.

Bu nedenle Sasani döneminde Türklerin toprakları Ceyhun’un kuzeyinden başlamıştır. Taberi’nin anlatımına göre M.S 435-436 Cihun, Araş’ın okunu atmasıyla Türkler ve İranlılar arasındaki ortak sınır olarak tanınmıştır. Ermeni Sebeus’a göre 1 yüzyıl, Veyrut Cihun Türkistan topraklarından geçmektedir. (Sbeus, s. 49, Marquardt, s. 148).

Aynı eserin başka bir bölümünde (Sebeus, s. 43, Marquardt, s. 73) Türkistan, Delestan yani Dehistan, Atrak’ın kuzeyindeki Hazar Denizi sınırı ile saflaştırılır. Araplar, Türkler kuzeye geri püskürtüldüğü için bu nedenle üçüncü ve dördüncü yüzyıl Müslüman coğrafyacılarına göre Türkistan, Ceyhun’un kuzeyinden başlamamıştır, daha ileriden oluşturulmuştur.

Aksine, nehrin ötesindeki topraklar olarak bilinen İslam’ın kültürel bölgesinin kuzeyinden başladığı daha sonra Türkistan, Nehrin ötesindeki kuzey ve doğu bölgeleri olarak kabul edildi ceyhun, Darya kuzeyindeki Fergana’daki Kasan şehri, Türkistan’ın ilk şehri idi (Yaqut Hamawi, cilt 4, s. 227).

Bu nehrin aşağı kısmındaki Jand ve samerkent şehirleri Türkistan’ın bir parçasıydı. Khatan şehri Türkistan’da bulunuyordu (ibid., cilt 2, s. 127, 403, cilt 3, s. 344).

Özellikle Hartman, bu ismin kullanımını, Türkistan adının ilk olarak Rus fatihleri tarafından Orta Asya’yı Nil’in ötesindeki toprakları adlandırmak için bir sözleşme olarak kullandıkları şeklinde yorumlamıştır.

Aslında Türkistan adı, orijinal anlamına Türklerin fetihlerinden çok daha önce kavuştuğu ve bu anlam muhtemelen edebiyatta günlük dilde olduğundan daha az kullanılıyordu. Afganistan ve İran halkına göre Türkistan Türkleri kuzeyde yakın komşularıyla, Nitekim 1303 yılında Şiraz’da kaydedilen bir ninnide Türkistan’dan iki Türk geldi, beni Hindistan’a götürdü, denilmektedir. (Zhukovsky, s. 169-170)

10. yüzyılda Özbeklerin fetihlerinden itibaren Ceyhun’un güneyinde yeni bir Türkistan ortaya çıktı. Afganistan’daki eşdeğer bazı iller Türkistan olarak adlandırıldı. (bkz. Borslem, s. 57-60)

Bu sebeple Türkistan’ın güney sınırları Bamyanın kuzeyindeki Akhunların Geçidi olarak görünürken, Hirmand ve Ceyhun havzaları arasındaki havzanın bulunduğu güney kesimlerde Hacigak geçidi olarak bilinir. Daha batı kesimlerinde, Morgab ile Maymene arasındaki bölge Türkistan sınırı Tirband adı verilmiştir.

13/19 yüzyılın bilimsel terminolojisine Türkistan adını muhtemelen İran ve Afganistan kullanımının etkisi altında sokan Ruslar değil, İngilizlerdi. Edebiyatta, özellikle seyyahların yazılarında genellikle bir Rusya Türkistan’ı, Çin Türkistanı ve Afganistan Türkistanı arasındaki fark yoktu, Ancak Türkistan (ya da Türkistan) kelimesi ülke taksimlerinde sadece Rusya ve Afganistan’da anlam ifade etmektedir. Bazen bunların yerine Batı ve Doğu Türkistan terimlerine rastlıyoruz. 1867/1284 de Ruslar Taşkent başta olmak üzere Türkistan Valiliğini kurdular ve başına General Kaufman atadılar. Bu hükümetin sınırları bazen dar bazen de genişti. 1299’dan 1316/1882-1898’e kadar bir zamanlar Türkistan’ın bir parçası olan Semiriçi Yedi Nehir eyaleti, başkenti olmak üzere tüm bozkırların valiliğine bağlıydı. 1898/1316’da Semiriçi ve Hazar devleti bugünkü Türkmenistan Türkistan’a katıldı.

Türkistan ismine idari şartlar dışında belirli bir coğrafi anlam veren, Petscheld’in (A Glimpse of Russian Turkestan with a General Description of Turkestan Basins) (Leipzig 1877) adlı kitabının etkisiyle Orta Asya’nın dağları arasındaki topraklara Türkistan veya Türkistan Havzası adının verilmesini önerdi. Hazar Denizi Havzası, İran Platosu ve Aral Denizi Mosketto, Rusya ile İngiltere arasındaki sınırın yakın gelecekte Hindukuş olacağından şüphe duydu. Çin Türkistanı terimini önerdi (Sincan) Çin Hanı yerine kullanılmalıdır. Richthofen’den beri Avrupalı araştırmacılar burayı kuru deniz olarak adlandırmışlardır.

1917/1335’te Çarlık Rusya’sının düşüşünden sonra Hokand Özerk Hükümeti olarak da bilinen Trans-Etnik Türkistan Özerk Hükümeti, 24 ve 25. devlet Orta Asya (Hiva’dan sonra), yaratıldı 18 Receb 1336/30 Nisan 1918’de bu düzenleme, önceleri bağımsız Türkistan Cumhuriyeti olarak adlandırılan ve başkenti Taşkent olan bir meclis hükümeti şeklinde değiştirilmiştir.

Ancak Moskova’daki Bolşevikler, her türlü etnik, aşiret veya yerel gruplaşmaya karşı oldukları için Türkistan Özerk Cumhuriyeti’ni devirmeye çalıştılar. Örneğin, Türkistan Özerk Cumhuriyeti’nin kuzeyindeki Kazakların içindeki Kazaklarla birleşmeye teşvik edilmesi, Hazar’ın doğusunda Kırgızistan’ın oluşması sonucu doğurmuştur.

Bütün bunlarla birlikte genel birlik duygusunun yeşermesi Türkistan’ın kurulması başlamıştı ve bazı kimseler bu konuyu kendi dil ve edebiyatlarına bağladılar. Dil ve edebiyatta Özbekler, Kazaklar, Türkmenler vb. tabi etnisitelerin yükseltildiği diğer görüşlere rağmen Moskova, Türkistan Özerk Cumhuriyeti’ndeki tüm birleştirici duygulara karşıdır.

Ayrıca Buhara ve Harezm halk meclisi cumhuriyetlerinde yasalaştı. Yerel liderleri burjuva milliyetçileri olarak adlandırıldı Kazakların ve Türkmenlerin, Özbeklerin ortak idari-politik birimlerde birleştirme konusundaki ilgisizliğini artırdı ve farklı grupları bir araya getirmrk istendi.

1924 sonbaharında Moskova, Orta Asya’nın çeşitli etnik gruplarını teşvik etti. 21 Mayıs 1304/11 Mayıs 1925’te çıkarılan Sovyet Türkistan Cumhuriyeti’nin resmen dağılmasına ve sırasıyla 1923 ve 1924’te kurulan Harezm ve Buhara Sovyet Cumhuriyetlerinin lağvedilmesine yol açtı. Türkistan terimi basından kaldırıldı ve Stalin döneminin denetimleri on yıl boyunca yasak bir isim ve kavram olarak gördü. Bu isim sadece Kazakistan Sovyet Cumhuriyeti’ndeki küçük bir kasaba ya ait kaldı.